Avrupa'da devlet okullarında din dersinin okutulmadığı tek ülke Fransa
İlk ve ortaöğretim okullarında zorunlu olarak okutulan din kültürü ve ahlak bilgisi dersleri, yeni anayasanın en çok tartışılan konularından birisi. Kamuoyuna yansıyan taslak metinlerinde, din eğitiminin mecburi olmaktan çıkarılması yönündeki öneriler toplumda farklı tepkilere neden oluyor.
Din eğitiminin, ahlak derslerinden ayrılarak seçmeli hale getirilmesini savunan kesimlerin en önemli referansı Avrupa ülkeleri. Sürekli, Türkiye'nin üye olmak için çabaladığı Avrupa Birliği'nde (AB) din eğitiminin zorunlu olmadığı dile getiriliyor. Halbuki, 27 üyeli AB'de tek bir din eğitimi modeli bulunmuyor. Her ülkenin, hatta bölgenin kendi tarihi şartları içerisinde geliştirmiş olduğu özgün bir uygulaması var. Yunanistan ve İrlanda gibi devlet okullarında din dersinin zorunlu olduğu ülkelerin yanında Fransa gibi bir asır boyunca din eğitimi bir yana, dinlerin tarihini bile okul kitaplardan silmiş ülkeler de AB'de yer alıyor. Para politikası gibi henüz ortak bir eğitim politikasına sahip olmayan AB, dinle ilgili mevzuları üye ülkelere bırakıyor.
Avrupa ülkelerinde uygulanan din eğitimi modellerini, iki ana yaklaşım çerçevesinde ele almak mümkün. Bunlardan ilki, din eğitiminin okullarda mecburi, seçmeli ya da yasak olması. Almanya ve Yunanistan başta olmak üzere bazı AB ülkelerinde, devlet okullarında mecburi din dersleri veriliyor. Fakat, genelde talep eden ailelerin çocuklarının bu derslerden muaf tutulmasına izin veriliyor. Din eğitimi, Polonya ve İtalya gibi koyu Katolik ülkelerde ise seçmeli. Fakat, tercihli olmasına rağmen Polonya'da din dersine katılım yüzde 90 civarında. Din eğitimindeki diğer yaklaşım ise, derslerin mezheplere dayalı ya da mezhepler üstü olması. Devlet okullarındaki din derslerinin organizasyonunun kiliselere ve cemaatlere bırakıldığı Almanya, Avusturya ve Belçika gibi ülkelerde, her dinin temsilcisi kendi dersini veriyor. İngiltere, Danimarka ve Norveç gibi ülkelerde ise, mezhepler üstü bir yaklaşımla düzenlenen zorunlu din derslerinde genelde bütün dinler anlatılıyor. Kilisenin milli eğitim bakanlığına bağlı olduğu Yunanistan'da ise, zorunlu din dersleri bakanlığın öğretmenleri tarafından veriliyor.
Almanya'da din eğitimi anayasaya girmiş
Almanya, din eğitiminin anayasa tarafından garanti altına alındığı nadir ülkelerden birisi. Alman Anayasası'nın, "devlet okullarında, din eğitimi mecburi bir disiplindir" şeklindeki 7. maddesinin 3. fıkrası, okullarda din dersleri düzenlenmesini zorunlu kılıyor. Fakat öğrenciler, ailelerinin talebi üzerine ya da 14 yaşına gelince kendi istekleriyle din dersinden muaf olabiliyor. Yaş eşiği, Bavyera ve Saarland eyaletlerinde 18 yaşına kadar çıkabiliyor. Din dersini almak istemeyen öğrenciler, ahlak derslerine giriyor. Eğitimin eyalet hükümetlerinin yetki alanı içerisinde olduğu ülkede din eğitimi uygulaması eyaletten eyalete değişebiliyor.
Din eğitimi, kilise ve dini cemaatlerle işbirliği içerisinde düzenleniyor. Devletin genel çerçevesini düzenlediği ve denetim hakkının bulunduğu derslerin içeriği kiliseler ve cemaatler tarafından belirleniyor. Kilise, anlaşmazlık halinde bir din dersi öğretmeninin lisansını iptal edebiliyor. Okullarda, Katolik, Protestan, Ortodoks, Musevi gibi dinlerin yanı sıra mensubu çok az olan inançların da eğitimi veriliyor. Örneğin, on bine yakın Süryani'nin yaşadığı Hessen eyaletinde, Süryanilik dersi bulunuyor. Üç milyondan fazla Müslüman'ın yaşadığı ülkede, İslam dersi konusu ise hâlâ düzenlenmiş değil. Sorunun kaynağı ise muhatap meselesi. Alman hükümeti, Müslüman cemaatlerine, diğer dinlerin aksine, İslam derslerinin içeriğini belirleme yetkisini vermiyor. Alman devleti kendi seçtiği muhatapları ile bu dersin içeriğini düzenliyor. Almanya'da sadece Berlin eyaletinde din dersleri seçmeli ve sınıf geçmede etkili değil. Bu eyalette İslam Din Dersi ve Alevilik Din Dersi de veriliyor. Buna karşın, bazı eyaletler eğitimi tamamen dinle özdeşleştiriyor. Örneğin, devlet okulunun, "Ortak Hıristiyan Okulu" olarak tanımlandığı Bade-Würtemberg eyaletinde, anayasasının 16. maddesi, "çocukların, Hıristiyan ve Batılı değerler temel alınarak yetiştirilmesini" öngörüyor.
Yunanistan'da ilkokul üçten itibaren mecburi
Avusturya okullarında da Almanya'dakine benzer mecburi din dersi uygulaması var. Devlet tarafından tanınan bir dine mensup olan öğrenciler, o dinin dersine girmek zorunda. 14 yaşından sonra ya da daha öncesinde ailenin talebiyle bu dersten muaf olunabiliyor. Dersler, Almanya'daki gibi kiliseler ve dini kuruluşlar tarafından organize ediliyor. İslam dersinin programı ise Avusturya Diyanet Teşkilatı tarafından düzenleniyor.
Okullarda din dersinin zorunlu olduğu bir başka AB ülkesi ise komşumuz Yunanistan. Ortodoksluğun hakim din olduğu ülkede, ilkokul üçten itibaren din eğitimi veriliyor. Ancak, Ortodoksluk dışında başka bir inanca mensup olan bir öğrenci bu din dersinden muaf olabiliyor. Ortodoksluk dışında başka dinden olan öğrencilere, en az 20 kişi olmaları durumunda kendi dinleriyle ilgili din dersi sınıfı açma hakkı tanınıyor. Bu şekilde, Türklerin yoğunlukta olduğu bölgelerdeki azınlık okullarında İslam dersi veriliyor. Devlet okullarındaki din dersleri, bazı Avrupa ülkelerindeki gibi cemaatler tarafından değil, Yunan Milli Eğitim Bakanlığı'nın din öğretmenleri tarafından veriliyor. Yunan Kilisesi, aynı zamanda Din Bakanlığı olan Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı. Güney Kıbrıs Rum Kesimi'nde de Yunanistan'da olduğu gibi Ortodoksluk dersi okullarda zorunlu olarak okutuluyor.
Nüfusunun yüzde 87'si Ortodoks olan AB'nin yeni üyesi Romanya'da da devlet okullarında din dersi eğitimi zorunlu. Fakat, burada da başka dinlere ya da inançlara mensup aileler çocuklarının bu dersten muaf tutulmasını talep edebiliyor. Ortodoksluk dersine girmeyen öğrencilere, sınıf açmak için yeterli sayıyı oluşturmaları durumunda okullarında, yoksa başka bir okulda kendi dinleriyle ilgili ders açılıyor. 2007'ye kadar devlet okullarında 8. sınıfa kadar veriliyordu. Yapılan yeni değişiklikle din dersleri 12. sınıfa kadar çıkarıldı.
Belçika okullarında Kur'an dersi veriliyor
Belçika'da da devlet okullarında din dersi mecburi, ancak Belçika Devleti'nin resmen kabul ettiği 6 dinin hepsi öğretilmek zorunda. Ortaöğretim kurumlarında İslam, Katoliklik, Protestanlık, Ortodoksluk, Yahudilik ve Anglikanizm dersleri veriliyor. Din dersi saatinde, öğrenciler mensup oldukları dinin dersinin verildiği sınıfa gidiyor. Çocuklarının din dersi almasını istemeyen veliler okula müracaat ederek muafiyet alabiliyor; ancak çocuklar bu defa ahlak dersi almak mecburiyetinde. Öte yandan, ülkedeki okulların yarısını oluşturan özel Katolik okullarına giden öğrenciler, baştan din dersi olarak Katolikliği seçmek mecburiyetinde olduklarını kabul ediyorlar.
1974'te Belçika'nın resmî dinleri arasında giren İslam, 1975-76 öğrenim yılından bu yana devlet okullarında okutuluyor. İslam din dersi öğretmenleri Belçika Müslümanlarını temsil eden İslam Yürütme Kurulu ile eğitim bakanlıklarının ortak kriterlerine göre seçiliyor. İslam Yürütme Kurulu'nun Türk asıllı Başkan Yardımcısı Hacer Düzgün'ün Zaman'a verdiği bilgiye göre İslam derslerinde akaid, fıkıh, tarih, siyer dersleri veriliyor ve sureler ezberlettiriliyor. İslam dersi içerisinde Alevilik dersi verilmiyor. Belçika'daki Alevi Türklerin büyük bir kısmı ilkokul sıralarında çocuklarına İslam dersi aldırtıyor. Ortaokul ve lisede ise Alevi talebeler genelde ahlak derslerine yöneliyor.
İtalya ve Polonya'da seçmeli; ama ilgi büyük
Katolik Kilisesi ile İtalya arasındaki anlaşmalar çerçevesinde İtalyan ilk ve ortaöğretim okullarında haftada bir saat din dersi veriliyor. Veliler, yazılı talepte bulunmak şartıyla çocuklarını bu derslerden muaf tutabiliyor. Derslerde temelde Katoliklik bilgisi ve değerleri öğretiliyor. Sadece lise müfredatında diğer dinler de kısaca yer alıyor. Öte yandan din dersi öğretmenlerinin devlet memuru statüsü bulunmuyor. Özel bir statüye sahip olan din dersi öğretmenleri Vatikan Katolik Kilisesi'ne bağlı olarak çalışıyorlar. Kilise'nin onay vermediği kişiler din dersi veremiyorlar. Avrupa'nın en koyu Katolik toplumlarından birisi olan Polonya'da ise, 1990'da müfredata konan din derslerine katılım zorunlu değil. Öğrenciler, din dersi yerine ahlak dersini seçebiliyor. Fakat, Polonyalı öğrencilerin yüzde 90'ı din derslerini tercih ediyor.
İngiltere'de güne toplu dua ile başlanıyor
Avrupa'da görülen bir başka din dersi modeli ise, İngiltere, Danimarka ülkelerde uygulanan bütün dinlerle ilgili bilgilerin verildiği "çok dinli" ders modeli. Bu iki ülkede de okullarda din dersi zorunlu. Fakat bu ders, bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi kilise tarafından verilen bir din eğitimi değil; ülke nüfusunun bağlı olduğu dinler hakkında tanıtıcı bilgilerin verildiği bir tarih ve kültür dersi formatında. Örneğin, son yıllarda daha çoğul hale getirilen İngiltere'deki zorunlu din dersinde, Hıristiyanlığın yanı sıra, İslam, Musevilik, Hinduizm ve Budizm ile ilgili bilgiler de veriliyor. Fakat, bunun yanında 1988'de çıkan eğitim yasasına göre, din dersleri "Büyük Britanya'daki ana dini geleneklerin Hıristiyanlık olduğunu yansıtmalı." Öte yandan, İngiliz yasaları okullarda güne toplu dua ile başlanmasını öngörüyor. İsteyen aileler, çocuklarını dua merasimlerinden muaf tutma hakkına sahip. Danimarka'da okutulan zorunlu "Hıristiyanlık Bilgisi" dersi müfredatına 2006'da İslam da girdi. İsveç ve Norveç'te de benzer modeller uygulanıyor.
Fransa'da din dersi cemaat okullarının işi
Avrupa Birliği ülkeleri arasında devlet okullarında din dersinin hiçbir şekilde verilmediği tek ülke Fransa. Avrupa'nın önde gelen din sosyologlarından Jean Paul Willaime, bu durumu Fransa'da okulla din arasındaki yaşanan ve belli ölçüde halen devam eden "zor ilişkiye" bağlıyor. Üçüncü Cumhuriyet döneminde laik ve Katolik "iki Fransa" arasında yaşanan "savaşın" ana cephesi okullardı. Laiklik yasasını 1905 yılında çıkaran ülkede, okullarda din eğitimi çok önceden, 1882 yılında kaldırıldı. O döneme kadar verilen din derslerinin yerine vatandaşlık eğitiminin verildiği "Education civique" dersi getirildi. Fakat, öğrencilerin okulun dışında din eğitimi alabilmesi için haftanın bir günü (genelde çarşamba) boşaltıldı. 1980'li yıllarda, öğrencilerin dinle ilgili kültüre "cahil kaldıklarına" dair tartışma, ülkenin tabuları arasında yer alan din ve okul konusunu bir asır sonra yeniden gündeme taşıdı. Bunun üzerine, tarih ve coğrafya derslerinin müfredatı değiştirilerek dinlerle ilgili konular eklendi. 1996 yılında yapılan yeni bir değişiklikle kitaplara İslam ile ilgili bilgiler eklendi. Bugün, dinlerle ilgili genel tarihi bilgileri kapsayan bu eklemelerin dışında Fransız devlet okullarında hiçbir din eğitimi verilmiyor. Bu yasak, Almanya sınırındaki Alsace Lorraine bölgesini ve giderlerinin tamamına yakını devlet tarafından karşılanan Katolik ya da Musevi okullarını kapsamıyor. Örneğin, Strasbourg'da devlet okullarında din eğitimi verilebiliyor. İçlerinde ibadet yerlerinin de olduğu özel cemaat okullarında ise, din eğitimi serbestliğinin yanı sıra 2004 yılında getirilen dinî semboller yasağı da uygulanmıyor. Fransa'da öğrencilerin yüzde 20'si bu okullarda eğitim görüyor. Beş milyona yakın Müslüman'ın yaşadığı ülkede Müslümanların henüz bu statüde okulu bulunmuyor.
Cemaat okullarının müfredatları bağımsız
Avrupa'da dikkat çeken bir husus ise Katolikler başta olmak üzere dinî cemaatler tarafından işletilen okulların sayısının giderek artması. Bu okullarda, devlet okullarının müfredatından bağımsız olarak din eğitimi verilebiliyor. Kiliselere ya da cemaatlere bağlı okulların oranı İrlanda'da yüzde 98, Hollanda'da yüzde 65, Belçika'da yüzde 50 ve İspanya'da yüzde 40'ı buluyor.